Prawo spadkowe
Jak powiedział Beniamin Franklin, w życiu pewne są dwie rzeczy: śmierć i podatki.
Z jakimi problemami można się zetknąć w związku ze spadkiem?
Niemal każdy człowiek w pewnym momencie swojego życia styka się z sytuacją śmierci osób mu bliskich. Oprócz trudności osobistych, sytuacja taka powoduje też szereg skutków prawnych, powodując nieraz konflikty na tle majątkowym. To wszystko w związku z instytucją spadku, to znaczy ogółu praw i obowiązków majątkowych, które przechodzą na spadkobierców po zmarłym.
Przyjąć czy odrzucić spadek?
Pierwszym problemem, z jakim muszą zmierzyć się spadkobiercy jest podjęcie decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. W stosunkowo krótkim czasie spadkobiercy muszą zdecydować czy chcą w ogóle złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku lub o jego odrzuceniu, a może w ogóle nie chcą się tym zajmować, przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
W tym celu omawiam z klientami jak zrobić to w optymalny sposób, oceniając ryzyka i korzyści wynikające z różnych sposobów rozwiązania tej kwestii.
Stwierdzenie nabycia spadku / poświadczenie dziedziczenia
Decyzja o przyjęciu spadku jest dopiero pierwszym krokiem. Następnie, aby w pełni móc korzystać ze spadku, na przykład chcąc sprzedać mieszkanie, konieczne jest uzyskanie dowodu na to, że jest się spadkobiercą. Można tego dokonać sądownie, występując o stwierdzenie nabycia spadku lub u notariusza, który może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia. Nierzadko wiąże się to z koniecznością poszukiwania innych spadkobierców, również poza granicami Polski.
Jest to też pierwszy obszar, gdzie pojawiają się konflikty, które nierzadko prowadzą przed oblicze sądu.
Nawet dysponując kompletem dokumentów (akty stanu cywilnego, testamenty) sprawa może okazać się skomplikowana. Po pierwsze, może okazać się, że istnieje testament, o którego istnieniu nie wiedzieliśmy. Może okazać się, że inna osoba kwestionuje autentyczność albo ważność testamentu, na przykład powołując się na stan psychiczny sporządzającego. Czasem zaś zwaśnieni od dawna członkowie rodziny twierdzą, że jednemu z dziedziców spadek nie należy się ze względów moralnych i starają się przekonać sąd, że ze względu na jego naganne moralnie postępowanie, nie powinien w ogóle dziedziczyć (nazywamy to niegodnością dziedziczenia).
Sprawy takie wiążą się z dość trudnym postępowaniem dowodowym i wieloma terminami rozpraw. Często bowiem strony powołują się na fakty z życia zmarłego sprzed wielu lat, które mogą być udowodnione tylko zeznaniami świadków. Pamięć ludzka bywa zaś zawodna, co utrudnia sądowi podjęcie sprawiedliwej decyzji.
Zachowek
Stwierdzenie nabycia spadku wiąże się nie tylko z korzyściami, to znaczy wejściem w posiadanie pewnego majątku, ale również z obciążeniami. Jednym z nich jest obowiązek zapłaty zachowku, to znaczy pewnej kwoty pieniężnej, która należy się osobie pominiętej przy sporządzaniu testamentu. Warto pamiętać, że zachowek może być należny również w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnego majątku, ale rozdysponował nim wcześniej, np. w drodze darowizn.
Nie ukrywajmy, zachowek jest chyba najczęstszą przyczyną sporów spadkowych. Nawet jeżeli spadkobiercy wspólnie uznają, że zachowek się należy, to często nie zgadzają się co do jego wysokości, albo woleliby rozłożyć płatność zachowku na raty.
W sporach dotyczących zachowku często dochodzi do rozstrzygnięcia skuteczności wydziedziczenia. Praktyka pokazuje bowiem, że owo wydziedziczenie następuje bez podstawy ustawowej albo pojawiają się okoliczności, które pozwalają kwestionować czy spadkodawca przed śmiercią nie zmienił jednak zdania.
Dział spadku
Nawet jeżeli wreszcie uda się sprawnie ustalić skład osób dziedziczących po zmarłym, na jaw wychodzi kolejny problem – a mianowicie, że bardzo często spadkobierców jest wielu. Po stwierdzeniu nabycia spadku stają się oni współwłaścicielami rzeczy wchodzących w skład spadku. Oznacza to, że niekoniecznie mogą oni dysponować odziedziczonym majątkiem zgodnie ze swoją wolą.
Aby zakończyć te spory, nierzadko trzeba przeprowadzić wieloetapową procedurę, obejmującą nie tylko dział spadku, ale również podział majątku wspólnego małżonków po śmierci jednego z nich i w końcu zniesienie współwłasności.
Zapobieganie problemom
Jasnym jest, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Mając szerokie doświadczenie w procesach sądowych i znajomość wielu problemów jakie mogą powstać w związku z dziedziczeniem, doradzam również w jaki sposób w możliwie kompleksowy sposób rozstrzygnąć kwestie dotyczące spadku jeszcze za życia spadkobiercy. Chodzi zarówno o umiejętne sporządzenie testamentu, jak też doradzenie w zakresie rozdysponowania majątkiem za życia w sposób, który umożliwi ograniczenie sporów między spadkobiercami w przyszłości.
Radca Prawny Tomasz Markiewicz
Jestem prawnikiem od jedenastu lat, a radcą prawnym od ośmiu. Przez cały ten czas moja działalność koncentrowała się wokół procesów sądowych – prowadziłem do tej pory kompleksowo kilkaset spraw.
Po latach doświadczeń w sporach spadkowych, wiem że najważniejsza jest jedna rzecz: ustalenie tego czy warto wchodzić w spór dotyczący spadku. Zazwyczaj bowiem wiąże się on z pogorszeniem stosunków z najbliższą czasem rodziną. Konsultacja ze mną pomoże podjąć tę najważniejszą decyzję.
Tym, którzy zdecydują się wejść na ścieżkę sądową, pomagam przebrnąć przez proces w sposób możliwie spokojny, z wiedzą co może ich czekać i na co się przygotować. Z doświadczenia wiem, że to dla klienta najważniejsze.